Παράγοντες που επηρεάζουν και μπορεί να οδηγήσουν στη χρήση ψυχοδραστικών ουσιών
Η χρήση ή κατάχρηση των ναρκωτικών από κάποιον δεν είναι αποτέλεσμα ενός παράγοντα ή μιας συγκεκριμένης κατάστασης που εάν αποτρέψουμε θα μπορέσουμε να σταματήσουμε το άτομο αυτό. Δεν εμφανίζεται ξαφνικά στη ζωή κάποιου, ούτε κάποιος αποφασίζει ότι από αύριο θα κάνει χρήση. Θα λέγαμε ότι τα στοιχεία που οδηγούν εκεί μάλλον αναπτύσσονται από την παιδική-εφηβική ηλικία, ακόμη κι αν εκφραστούν στη μέση ενήλικο ζωή. Αυτό γίνεται γιατί κατά τη παιδική-εφηβική ηλικία δημιουργούνται πρωταρχικά οι αξίες, οι αρχές, η ηθική αλλά και τα μοτίβα συμπεριφοράς με τα οποία θα πορευθεί το άτομο στη ζωή του.
Κανένας μεμονωμένος αιτιολογικός παράγοντας δεν οδηγεί σε χρήση ψυχοδραστικών ουσιών και φυσικά κανένας δεν την αποτρέπει. Ένας ιδιαίτερα σύνθετος συνδυασμός οικογενειακών, κοινωνικών, πολιτισμικών, γενετικών παραγόντων καθώς και τα δυναμικά στοιχεία της προσωπικότητας του κάθε ατόμου ξεχωριστά, συνθέτουν το πάζλ που ευοδώνει τη χρήση ή την αποτρέπει.
Η οικογένεια παίζει σημαντικό ρόλο. Ένα δυσλειτουργικό – χαοτικό οικογενειακό περιβάλλον συχνά επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο θα δομήσει και θα εσωτερικεύσει ένα παιδί-έφηβος τις βασικές αξίες της οικογένειας. Ένας γονέας ο οποίος κάνει ο ίδιος χρήση, απομυθοποιεί και ουσιαστικά ωθεί το άτομο σε χρήση. Η ενδοοικογενειακή βία, η συστηματική παραμέληση και αδιαφορία μαθαίνουν το άτομο να υιοθετεί τέτοιου τύπου συμπεριφορές (για να επιβιώσει ψυχικά) ή/και να προσπαθεί να βρει τρόπο να «αποδράσει» από αυτές (ψυχοδραστικές ουσίες ως διέξοδο).
Κάποιες φορές οι γονείς έχουν μη ρεαλιστικές προσδοκίες από τα παιδιά τους, άλλες φορές αντί για διδάσκαλοι και συνοδοιπόροι, οι γονείς βιώνονται ως αυταρχικές φιγούρες παντογνωσίας και αλάθητου, συμπεριφορές που δύναται να ωθήσουν παιδιά-εφήβους να βιώσουν έντονο ψυχικό πόνο, απόρριψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση και αδυναμία να συνεννοηθούν και να επικοινωνήσουν τις ανάγκες τους, καταφεύγοντας έτσι στην πλασματικά εύκολη διαφυγή μιας άλλης ψευδώς επηρεασμένης πραγματικότητας, εμποτισμένης από ψυχοδραστικές ουσίες.
Όλα τα παραπάνω διαρρηγνύουν τους δυνατούς συναισθηματικούς δεσμούς χτισμένους στην υποστήριξη και τον αλληλοσεβασμό, όπλα σημαντικά για κάθε οικογένεια απέναντι στη μάχη για κάθε εξάρτηση.
Το κοινωνικό πλαίσιο που ζει και μεγαλώνει το άτομο παίζει σημαντικό ρόλο. Σε ένα περιβάλλον στο οποίο οι ναρκωτικές ουσίες είναι εύκολα διαθέσιμες και μάλιστα με την κοινωνική ανοχή και αδιαφορία, όπου το άτομο έχει πληθώρα φίλων-γνωστών χρηστών, φυσικά αυξάνονται και οι πιθανότητες το άτομο να «δοκιμάσει-πειραματιστεί» με κάποια από αυτά.
Να σημειώσουμε ότι ο πειραματισμός με κάποια ουσία ,είναι και ο προθάλαμος εξάρτησης από αυτές, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι όποιος δοκιμάσει θα γίνει χρήστης, αλλά σίγουρα αυξάνει τις πιθανότητες γιατί πλέον η συγκεκριμένη ουσία δεν είναι μια απλή αναφορά ή συζήτηση αλλά καταγεγραμμένη και πραγματοποιημένη εμπειρία ζωής.
Ο κοινωνικός αποκλεισμός και η αποξένωση που βιώνουν κάποιες ομάδες ατόμων, σε συνδυασμό με την έλλειψη υποστηρικτικών κοινωνικών δομών, ωθούν σε χρήση και κατάχρηση ουσιών.
Ο υπερκαταναλωτισμός ,η συνεχόμενη προσπάθεια για κτήση όλο και περισσότερων και η αδυναμία ευχαρίστησης των ήδη κεκτημένων, σε συνάρτηση με την έλλειψη ευκαιριών επαγγελματικής αποκατάστασης και τροχοδρόμησης μιας ικανοποιητικής και αυτοσυντηρούμενης ποιότητας ζωής κυρίως σε νεαρές ηλικίες, δημιουργεί συνεχόμενα ψυχοπαθολογικό άγχος και πίεση, που δύναται να εκδηλωθεί ποικιλοτρόπως ακόμα και με χρήση ψυχοδιεγερτικών ουσιών.
Όλα τα παραπάνω σίγουρα επηρεάζουν σε σημαντικό βαθμό τον αν κάποιος θα «πειραματιστεί» αρχικά με μια ουσία. Όμως θα πρέπει να τονίσουμε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του γιατί κάποιος αποδέχεται και κάποιος άλλος απορρίπτει τη χρήση. Αυτό δεν είναι άλλο από τη προσωπική επιλογή του ατόμου και τα ιδιαίτερα ιδιοσυγκρασιακά ή αν θέλετε κεντρικά στοιχεία της προσωπικότητάς του.
Στοιχεία προσωπικότητας όπως: έλλειψη ή αδυναμία επικοινωνίας, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η έλλειψη ορίων και/ή συνοδή παρορμητικότητα, αδυναμία διαχείρισης συναισθηματικών καταστάσεων ή ματαιώσεων, συνεχή αναζήτηση ευτυχίας και ευχαρίστησης, αντικοινωνική-επιθετική συμπεριφορά με αδιαφορία για τα πλαίσια τους κανόνες και τους άλλους γενικότερα, είναι κάποια από τα στοιχεία που θεωρούνται παράγοντες που ευοδώνουν τη χρήση ουσιών.
Σε έναν κόσμο που δυστυχώς ή ευτυχώς ( για ογκολογικούς ασθενείς, για όλα τα χειρουργεία κ.α.) υπάρχουν ναρκωτικά, είναι μη ρεαλιστικό να νομίζουμε ότι τα παιδιά μας, οι νέοι , εμείς οι ίδιοι δε θα βρεθούμε αντιμέτωποι. Η πληροφόρηση τύπου «μη το κάνεις είναι κακό, ότι σκοτώνουν κ.τ.λ.» έχει δειχθεί εκ του αποτελέσματος αναποτελεσματική.
Η κατανόηση των προβλημάτων που βιώνει το άτομο (οικογενειακοί-κοινωνικοί-πολιτισμικοί-διαπροσωπικοί) και η παραδοχή τους, με τη συνεχή προσπάθεια του για διαχείριση αυτών και πιθανή προσαρμογή στις συνεχώς μεταβαλλόμενες συνθήκες της ζωής του, ο καθορισμός στόχων, ορίων, διεξόδων , αλλά και υποστηρικτικού πλαισίου, είναι το μέλημα όλων μας για να πορευθούμε σε όλους τους τομείς της ζωής μας. Όσον αφορά τα ναρκωτικά, στόχος είναι η συνειδητή απόρριψη ως στάση ζωής.
Δεν κάνω χρήση όχι γιατί είναι κακό ή δεν έχει τύχει (ακόμα), αλλά γιατί ξέρω τι είναι και έχω πολλά καλύτερα πράγματα να κάνω, γιατί τα ζω και δεν θέλω να τα χάσω, γιατί θέλω να εκφράζομαι και όταν το κάνω με καταλαβαίνουν, γιατί προσπαθώ και όταν πετυχαίνω με αναγνωρίζουν, γιατί υπάρχω!
Ψυχίατρος-Ψυχοθεραπευτής